auteur : M. R. Kakeh
In het bruisende Bagdad van de negende eeuw, waar de geur van inkt zich mengde met die van jasmijn, leefde een man wiens nieuwsgierigheid verder reikte dan de grenzen van elke kaart. Zijn naam: Ahmad ibn Fadlan — diplomaat, theoloog en reiziger.
Hij verliet de gouden koepels van het Abbasidische rijk om af te dalen in een wereld van sneeuw, stilte en heidense rituelen. Wat hij daar aantrof, zou eeuwenlang de grenzen van beschaving bevragen.
Uit het hart van Bagdad
Ibn Fadlan werd geboren in de schaduw van het Huis der Wijsheid — het intellectuele epicentrum van de islamitische wereld. Over zijn jeugd weten we weinig, maar zijn woorden verraden een scherpzinnige geest: belezen, welsprekend, diep geworteld in taal en geloof.
Toen de vorst van de Wolga-Bulgaren de kalief vroeg om een leraar die hem de islam kon uitleggen, wees de hofhouding Ibn Fadlan aan om de missie te leiden. Wat bedoeld was als een religieuze reis, werd al snel een confrontatie tussen werelden.
De reis voorbij de kaart
In het jaar 921 vertrok Ibn Fadlan vanuit Bagdad met een kleine karavaan van geleerden, tolken en handelaren. Hun pad kronkelde langs de Zijderoute, door Perzië en Khwarezm, richting het verre noorden waar de steppe overging in bevroren wouden.
Zijn opdracht was eenvoudig: de islam onderwijzen aan de Bulgaren van de Wolga. Maar onderweg werd hij getuige van iets groters — het contrast tussen de verfijning van Bagdad en de rauwe kracht van de noordelijke stammen.
Tussen de Vikingen
Het lot bracht hem in handen van de Rus-Vikingen, zeevaarders en krijgers die de rivieren van Europa als messen doorsneden.
In plaats van angst te tonen, observeerde hij. Als een wetenschapper noteerde hij hun gewoonten: hun ongewassen lichamen, hun trots, hun dodenrituelen. Hij beschreef hoe een krijgsheer op een brandstapel werd gelegd, omringd door wapens, paarden — en een tot dood veroordeelde slavin die hem in het hiernamaals zou volgen.
“Ik zag iets,” schreef hij, “wat geen oog ooit heeft aanschouwd, en waarvan de gruwel niet te verdragen is.”
Een spiegel voor de mensheid
De Risāla van Ibn Fadlan was geen simpel reisverslag, maar een spiegel. Daarin weerspiegelde zich de kloof tussen kennis en onwetendheid, tussen hygiëne en smerigheid, tussen beschaving en barbarij.
Terwijl Europa nog ronddoolde in zijn middeleeuwse duisternis, bloeide in Bagdad wetenschap, filosofie en poëzie.
Ibn Fadlan veroordeelde niet — hij observeerde. Maar juist zijn koele precisie legde de afstand bloot tussen twee werelden die elkaar niet begrepen.
Vergeten en herontdekt
Eeuwenlang bleef zijn manuscript verborgen. Pas in de twintigste eeuw werd een deel van de tekst teruggevonden in een handschrift in Leningrad (het huidige Sint-Petersburg).
Met die vondst kreeg Ibn Fadlan zijn plaats terug in de wereldgeschiedenis: de Arabische reiziger die de Vikingen ontmoette vóórdat Europa hun naam kende.
Zijn verhaal inspireerde later schrijvers en filmmakers. De Amerikaanse auteur Michael Crichton baseerde zijn roman The Eaters of the Dead op Ibn Fadlan’s verslag — verfilmd als The 13th Warrior met Antonio Banderas, een Hollywood-echo van een middeleeuwse werkelijkheid.
Een Syrische hervertelling
Ook de Arabische wereld herontdekte zijn nalatenschap. In 2007 bracht de Syrische regisseur Najdat Anzour de televisieserie “Saqf al-‘Alam” (Plafond van de wereld) uit, geïnspireerd door Ibn Fadlan’s reis.
De serie verscheen in een tijd van groeiende westerse vijandigheid tegenover de islam en diende als artistieke tegenstem. Geen pamflet, maar een poëtische herinnering dat eeuwen vóór het koloniale tijdperk een Arabische geleerde het licht naar het Noorden droeg.
Anzour plaatste geloof tegenover barbarij, kennis tegenover geweld — en maakte van Ibn Fadlan’s tocht een symbool van menselijke waardigheid.
De stille terugkeer
Over zijn terugkeer naar Bagdad weten we niets met zekerheid. Misschien doceerde hij opnieuw in de schaduw van de moskeeën, misschien stierf hij onderweg.
Wat blijft, is zijn stem: helder, nuchter, menselijk. Ibn Fadlan mat beschaving niet aan macht, maar aan gedrag. Hij verdween even stil als hij had gereisd — zonder overwinningen, maar met begrip.
Nawoord: De man die het einde van de wereld zag
De reis van Ahmad ibn Fadlan was meer dan een diplomatieke missie; het was een reis van het verstand.
Hij overstak niet enkel rivieren en steppen, maar de grenzen van de menselijke verbeelding.
Meer dan duizend jaar later echoot zijn stem nog steeds — als herinnering dat echte beschaving niet in rijkdom of wapens ligt, maar in de manier waarop wij de ander ontmoeten.
Bronnen & Verdere lectuur
– Ibn Fadlan and the Land of Darkness, vertaling door Paul Lunde & Caroline E.M. Stone, Penguin Classics (2011).
– Ibn Fadlan’s Journey to Russia, vertaling door Richard N. Frye, Markus Wiener (2005).
– “Among the Norse Tribes,” Aramco World (1999).
– Muslim Heritage (online archief).
– Wikipedia (Nederlands/Engels): Ahmad ibn Fadlan – Ridawiya Library MS 5229.
– Saqf al-‘Alam (Plafond van de wereld), Syrische televisieserie van regisseur Najdat Anzour (2007).
– The 13th Warrior, film naar de roman The Eaters of the Dead van Michael Crichton (1999).
